ĐỜI ĐẠI SỨ - “Phút 89” ở Geneva
Thứ sáu ngày 13 trong quan niệm của người phương Tây có thể là một ngày dễ mang lại những điều không may mắn, nhưng dường như với Đại sứ Ngô Quang Xuân thì hoàn toàn ngược lại. Cuối năm 2013, ái nữ của ông Xuân là Hoa hậu thế giới người Việt đầu tiên Ngô Phương Lan đã có một lễ cưới hạnh phúc, đầm ấm vào thứ sáu ngày 13. Và có một thứ sáu ngày 13 khác mà ông Xuân không bao giờ quên, một thời khắc lịch sử với cả đất nước.
Trở
lại Geneva
Nhiệm kỳ Đại sứ của ông Ngô Quang Xuân ở
Geneva (Thụy Sĩ) bắt đầu vào thời điểm Việt Nam bước vào giai đoạn tăng tốc đàm
phán gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Với cá nhân ông Xuân thì
Geneva không phải là một địa danh hoàn toàn xa lạ, ông kể: “Năm 1975, ngay sau
khi chiến tranh vừa kết thúc, tôi đã được đi một chuyến tàu hỏa ngoạn mục từ Hà
Nội tới thành phố tươi đẹp và yên bình nhất thế giới này, để ở lại hơn một năm
theo khóa học tại Viện Nghiên cứu Cao cấp Quốc tế (HEI). Vậy nên khi cùng nhà tôi
và hai cô con gái đáp máy bay xuống sân bay Geneva ngay trước ngày Lễ Giáng
sinh 2002, tôi đã rơi vào tâm trạng xúc động trào dâng của ngày trở lại”.
So với lần “đi sứ” tới New York vào mùa hè
1993, tâm thế của ông Xuân cho cuộc viễn chinh lần này được chuẩn bị tốt hơn
nhiều, trong hành trang mang theo có thêm
cả kinh nghiệm của một Đại sứ gần bảy năm chinh chiến tại chính trường
Liên Hợp quốc. Vậy mà trong lòng ông lúc bấy giờ vẫn canh cánh những lo âu. Vốn
là khi ở New York, trong giới đại sứ thường trò chuyện với nhau về công việc
bận rộn “tối mắt tối mũi” của mình, nhưng nghe nói những đồng nghiệp ở Geneva
còn bận bịu kinh khủng hơn, họp nhiều đến nỗi “thở ra hơi tai”.
Trung bình hàng năm ở New York có khoảng sáu
nghìn cuộc họp, còn ở Geneva khoảng trên dưới… chín nghìn! Tại sao? Vì nơi đây
có trụ sở thứ hai của LHQ với rất nhiều thiết chế lớn và họp suốt ngày như Cao
Ủy nhân quyền (nay là Hội đồng Nhân quyền của LHQ-UNHRC), Cao ủy LHQ về Người
Tị nạn (UNHCR), Hội nghị LHQ về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), Ủy ban Giải
trừ Quân bị (CD)… Hơn nữa, hàng chục các tổ chức quốc tế lớn với cơ cấu Đại hội
đồng và các ban bệ cũng họp hành thường xuyên đều đóng đô ở Geneva, có thể kể
đến ILO (Tổ chức Lao động thế giới), WHO (Tổ chức Y tế), IMO (Tổ chức Khí tượng
Thế giới) ITU (Tổ chức Bưu chính Thế giới), IPU (Liên Minh Nghị viện Thế giới)…
Geneva cũng là cái nôi của hàng ngàn cuộc
đàm phán thương mại với sân chơi trung tâm là Tổ chức Thương mại Thế giới
(WTO). Chính vì vậy, phái đoàn đại diện thường trực của nhiều nước có không
dưới ba Đại sứ mà họ còn kêu là kham không xuể, huống hồ như Việt Nam chỉ giao
phó cho một Đại sứ “đơn thương độc mã”, dù có “lăn lê bò toài” suốt ngày từ
sáng đến tối cũng không thể chạy cho kịp hết các “show” được…
Chuyện họp hành ở Geneva chưa phải là mối
bận tâm lớn nhất. Sau khi Việt Nam kết thúc đàm phán và ký Hiệp định thương mại
song phương (BTA) với Hoa Kỳ, những yêu cầu và kỳ vọng thúc đẩy khẩn trương các
cuộc đàm phán song phương và đa phương để sớm đưa Việt Nam vào WTO trở thành
điều trăn trở, làm vị Đại sứ lo nghĩ ngày đêm…
Những
người bạn mới
Mùa giáng sinh năm 2002, khi bắt tay vào
công việc mới, Đại sứ Ngô Quang Xuân hiểu rằng cỗ xe đàm phán gia nhập WTO của
Việt Nam sẽ còn phải lăn bánh trên một chặng đường dài. Ông nhớ đến câu nói của
người xưa “đường nhiều bạn dễ đi”.
Ngay trong ngày giáng sinh, một ngày sau
khi đến Geneva, ông Xuân cùng toàn bộ thành viên trong gia đình đến thăm ông
Trần Văn Thình, vị Đại sứ của Cộng đồng chung châu Âu tại WTO trong suốt gần 17
năm. Ở WTO nhiều người nói Đại sứ Trần là một trong những “cha đẻ” của nhiều
nghị quyết, quy định, luật lệ của sân chơi thương mại toàn cầu… Qua câu chuyện
với ông Thình trong nhiều lần gặp sau đó, ông Xuân đã cảm nhận được trong con
người nhỏ nhắn nhưng rất lanh lợi này có cả một kho tàng kinh nghiệm và kiến
thức về đàm phán tại WTO, và cả một mạng lưới quan hệ bạn bè hết sức phong phú
nữa.
“Khi tôi gặp làm việc với Tổng Giám đốc WTO
lúc bấy giờ là Tiến sĩ Supachai Panitchpakdi người Thái lan và sau này là ông
Tổng Giám đốc Pascal Lami kế nhiệm đến từ Pháp, họ đều tỏ sự kính trọng và nể
phục vị Đại sứ EU gốc Việt tinh thông lão luyện này”- Ông Xuân nhớ lại.
Thành phố ven hồ Geneva luôn yên tĩnh,
nhưng đằng sau đó là cả một thế giới ngoại giao sôi động. Công việc nối tiếp
không ngừng, khi đang dồn tâm trí cho WTO thì ông Xuân được ở nhà báo sang, từ năm
2001, do bị tuyên truyền kích động nên ở Tây Nguyên nên có một số người dân bỏ
nhà sang Cămpuchia để được “đổi đời’. Lại thêm hiểu nhầm từ một vài quan chức
của Tổ chức LHQ về người Tị nạn (UNHCR) và sự ủng hộ của một số người từ vài
nước thứ ba, những kẻ lợi dụng đã dựng lên các màn vu cáo chính sách đại đoàn
kết dân tộc của ta.
Nhờ đã tham gia nhiều chương trình với
UNHCR cũng như với các tổ chức quốc tế khác trong những năm sau chiến tranh,
ông Xuân hiểu cặn kẽ sự vận hành của hệ thống này. Đại sứ Việt Nam thu xếp ngay
những cuộc gặp làm việc với các quan chức cao cấp nhất của UNHCR, vừa kiên trì
giải thích vừa đấu tranh, thuyết phục, cuối cùng UNHCR đã cùng với ta có được
những bước đi đến chấm dứt “khủng hoảng”. UNHCR cũng thay cơ bản nhân sự trong
cơ chế quan hệ với Việt Nam. “Ta và họ đã nhanh chóng đàm phán và đồng ý ký kết
được thỏa thuận ba bên (có cả phía Phnompenh tham gia) tạo cơ sở cho các bên
thực hiện cam kết giải quyết vấn đề khá nhạy cảm này. Tôi thực sự rất vui về
kết quả đạt được và không bao giờ quên những người bạn ở UNHCR”-Ông Xuân nói.
Những mối quan hệ ngoại giao nhiều khi đưa
đến tình bạn không hề xã giao. Ở Geneva, ông Ngô Quang Xuân đã có một người bạn
đặc biệt đến từ thành phố Rio de Janeiro của Brazil. Đó là Sergio Vieira de
Mello, những năm đầu thập kỷ 1990, Sergio là Đặc phái viên của UNHCR tại
Campuchia, là một trong những Đại diện đầu tiên của LHQ đàm phán với các nhóm
Khơme đỏ còn lại. Tháng 10-1992, Sergio thay mặt LHQ chứng kiến những người
cuối cùng trong lực lượng FULRO đầu hàng và chấp nhận giải giáp vũ khí… Biết
Sergio mới được cử làm Cao ủy nhân quyền của LHQ, Đại sứ Ngô Quang Xuân đã đưa
tên ông vào danh sách những người ưu tiên nhất cần gặp khi đến nhận nhiệm kỳ
Đại sứ tại Geneva.
Ông Xuân kể: Khi tôi nêu quan điểm về nhân
quyền của Việt Nam, Sergio đã chia sẻ nhiều điều và cho rằng các nước cần phải
xây dựng Ủy ban nhân quyền của LHQ (sau này đổi thành Hội đồng nhân quyền LHQ)
thành một ngôi nhà chung của đối thoại bình đẳng, chứ không phải thành “tòa án”
của một vài nước để vu cáo, buộc tội và phán quyết, càng không được mưu mô tìm
cách dạy hay áp đặt mô hình nhân quyền…
Khi đã trở thành bạn bè thân thiết, một lần
Sergio kể với Đại sứ Ngô Quang Xuân là gia đình ông và nhất là người mẹ đã ngăn
cản và khuyên Sergio đừng đi Iraq nhận chức Đại diện đặc biệt của LHQ ở đó, dù
dự kiến sứ mệnh này sẽ chỉ kéo dài trong 4 tháng. Bản thân ông Xuân và nhiều
người khác cũng khuyên Sergio như vậy, mặc dù giới ngoại giao ở Geneva “nghe
loáng thoáng” có nhiều khả năng sau khi từ Iraq về, Sergio sẽ là một trong
những ứng viên rất mạnh cho nhiệm kỳ mới của Tổng thư ký LHQ.
Và rồi vụ đánh bom đẫm máu ngày 15-3-2003
làm sập Canal Hotel tại Bagdad đã sát hại Sergio cùng nhiều đồng nghiệp khác của
ông. Nhớ lại kỷ niệm đau buồn này, ông Xuân trầm ngâm: “Cho đến bây giờ tôi vẫn
nghĩ, những người như Sergio có thể sẽ làm được rất nhiều, góp phần giúp cho
các dân tộc trên thế giới này đỡ hiểu nhầm, hiểu sai về nhau, xung đột nhau vì
nhân quyền, dân chủ, tôn giáo, sắc tộc… do họ rất khác biệt nhau về lịch sử,
văn hóa, phong tục tập quán truyền thống. Nhưng, cũng thật đáng buồn, trên cuộc
đời này còn bao điều tốt đẹp có thể mà con người không chịu làm hoặc không thể
làm được”.
Chiến
dịch đặc biệt
Trở lại với những nỗ lực giúp đẩy tới cỗ xe
đàm phán gia nhập WTO của Việt Nam, Đại sứ Ngô Quang Xuân sớm phát hiện ra vấn
đề cấp bách là phải tìm ngay một nhân vật đủ uy tín và năng lực hơn để thay vào
vị trí người phụ trách công tác đàm phán của Việt Nam gia nhập WTO (nhân sự của
WTO phụ trách trực tiếp việc đàm phán của Việt Nam). Một chiến dịch vận động
thay Chủ tịch Ban công tác đàm phán gia nhập WTO của Việt Nam được khởi động. “Việc
này làm tôi vất vả gần như cả năm đầu ở Geneva, rồi còn phải hứng chịu những
phản ứng không lấy gì làm dễ chịu từ phía người Chủ tịch đàm phán cũ và từ nước
ông ấy, chỉ vì một số lý do nên họ không muốn rút lui khỏi vị trí của mình. Búa
rìu cũng đến từ cả một số người phía “quân ta” nữa, trong đó có cả một vài vị
lãnh đạo nóng tính không có đủ thông tin nhiều chiều”-Ông Xuân kể.
Nhưng rồi may mắn đã mỉm cười với vị Đại sứ
Việt Nam. Nhờ có bạn bè giới thiệu, ông Xuân đã tìm hiểu kỹ và gặp được người
bạn đến từ Na Uy là Đại sứ Eirik Glenne, một nhà ngoại giao giàu trình độ và
kinh nghiệm đàm phán thương mại hàng đầu. Ông Eirik Glenne đã cân nhắc nhận lời
về nguyên tắc với Đại sứ Ngô Quang Xuân, và sau khi có được trả lời chấp thuận
từ Oslo, ông đã khẳng định “đồng ý” vào vị trí Chủ tịch Ban công tác đàm phán
Việt Nam gia nhập WTO.
Nhận được tin báo từ Geneva, ở nhà nhanh
chóng chấp thuận, tạo điều kiện cho ông Xuân làm các thủ tục cần thiết tại WTO
về việc tiến cử Đại sứ Eirik Glenne. Vị Đại sứ từ Bắc Âu này đã nhiệt thành
đóng góp, đồng hành với các nhà đàm phán Việt Nam trong hơn ba năm cuối cùng
của chặng đường 11 năm đàm phán gia nhập WTO của Việt Nam.
Cả đời làm đối ngoại, ông Xuân đã góp sức
góp mặt trong nhiều sự kiện quan trọng trên bước đường hội nhập của đất nước,
nhưng thời khắc ông nhớ nhất chính là “phút 89” trong hành trình Việt Nam vào
WTO… Thứ 6, ngày 13-10-2006, tại thành phố Geneva, vào lúc 16 giờ 45, người bạn
thân thiết của ông Xuân, Đại sứ Eirik Glenne giơ tay gõ búa tuyên bố với toàn
thế giới rằng “Việt Nam đã hoàn tất đàm phán đa phương và song phương” để gia nhập
sân chơi thương mại lớn nhất hành tinh. Lúc bấy giờ báo chí hỏi cảm tưởng của
Đại sứ, ông Xuân đã nói rằng: Xúc động cao độ!
Không xúc động sao được khi cái thời khắc,
cái “phút 89” tưởng chừng như đã bên bờ vực vỡ trận đó, lại òa bước lên đỉnh
cao của người chiến thắng, trút bỏ được gánh nặng đè trĩu vai của 11 năm đàm
phán, đáp lại công sức đóng góp to lớn và sự chờ đợi, khát vọng của người dân
trên khắp mọi miền quê hương đất nước…
WTO Đại sứ Ngô Quang Xuân (giữa) ký kết
thúc đàm phán song phương về Việt Nam gia nhập WTO với Hoduras và Cộng hòa
Dominica tại Geneva năm 2006.
Nguồn đăng bài
Loạt bài "ĐỜI ĐẠI SỨ" của tác giả VÕ VĂN THÀNH
Bài 2. Người gánh vác hòn đá tảng
Bài 3. Kể chuyện trình Quốc thư
Bài 5. “Phút 89” ở Geneva
Nhận xét
Đăng nhận xét